Όλοι μας παρουσιάζουμε κατά
καιρούς αμφιβολίες ή προκαταλήψεις που παρότι ακούγονται περίεργες κι
αλλόκοτες, μας απασχολούν ή εκδηλώνουμε στερεότυπες κινήσεις (π.χ χτύπημα ξύλου
για αποφυγή κακού) που δεν υπακούουν πάντα σε κανόνες της λογικής. Όλα αυτά, συνήθως
δεν μας προξενούν δυσάρεστα συναισθήματα, δεν επηρεάζουν τις δραστηριότητές μας
κι ανήκουν στη σφαίρα του φυσιολογικού. Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που οι
σκέψεις μας έχουν βασανιστικό χαρακτήρα και μας εμποδίζουν σημαντικά να
λειτουργήσουμε. Τότε, μιλάμε για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ):
«Ήρθα να ζητήσω βοήθεια, γιατί
φοβάμαι συνέχεια μήπως βρωμιστώ ή κολλήσω κάποια θανατηφόρα αρρώστια και την
μεταφέρω στην οικογένειά μου. Αυτός ο φόβος έχει καρφωθεί στο μυαλό μου και δεν
μπορώ να ξεφύγω. Καθαρίζω τα πάντα, το χώρο μου, τον εαυτό μου και κινούμαι
αργά για να μην ακουμπήσω κάπου που «δεν θα μου φανεί καθαρό». Πιάνω τα πόμολα,
τις πόρτες, τις λαβές στο τρόλεϊ με μαντηλάκια. Πλένω συνεχώς τα χέρια μου. Προσπαθώ
να συγκεντρώνομαι ώστε «να το κάνω σωστά» για να τελειώνω, αλλά δεν τα
καταφέρνω, νομίζω πως δεν είμαι καθαρή και τα ξαναπλένω! Χαλάω πολλές
συσκευασίες σαπουνιού την εβδομάδα. Τελευταία πλένομαι με χλωρίνη κι έχουν
πληγιάσει τα χέρια μου… Έχω συνέχεια άγχος, έχω σταματήσει τη δουλειά μου. Έχω
δυο χρόνια να αγκαλιάσω τα παιδιά μου γιατί φοβάμαι μην τα μολύνω! Δεν ξέρω πως
αλλιώς να το χειριστώ…»
Η ΙΨΔ είναι μια συχνή και σοβαρή ψυχική
πάθηση που αφορά στο 2% του πληθυσμού, εμφανίζεται εξίσου συχνά σε άνδρες και
γυναίκες και ξεκινάει συνήθως σε νεαρή ηλικία.
Η ΙΨΔ χαρακτηρίζεται από επίμονες
σκέψεις, εικόνες, φόβους ή αμφιβολίες που μοιάζουν να έρχονται
απρόσκλητα στο μυαλό και να «κολλάνε» σε αυτό, όσο κι αν προσπαθούμε να τις
διώξουμε ή να απαλλαγούμε από αυτές. Έτσι, ο πάσχων μπορεί:
·
να φοβάται μήπως κολλήσει κάποιο μικρόβιο ή
ασθένεια.
·
να αμφιβάλει αν έκλεισε τα μάτια της κουζίνας,
αν κλείδωσε ή μήπως από την αμέλειά του συμβεί κάτι κακό (διάρρηξη,
βραχυκύκλωμα κλπ).
·
να φοβάται μήπως τρελαθεί και άθελά του κάνει
κακό σε κάποιον π.χ στο παιδί του
Αυτές οι σκέψεις που λέγονται ιδεοληψίες,
προκαλούν πολύ έντονο άγχος και δυσφορία στον ασθενή, γιατί τις θεωρεί
παράξενες, υπερβολικές ή και ανεπίτρεπτες, κάτι που ποτέ δεν θα έκανε, αλλά το
φοβάται.
Ο ασθενής στην προσπάθειά του να
απαλλαγεί από το άγχος των σκέψεων και να αποτρέψει αυτό που φοβάται,
επαναλαμβάνει ξανά και ξανά, με έναν στερεότυπο τρόπο, συμπεριφορές που
λέγονται καταναγκασμοί ή τελετουργίες.
Έτσι ο ασθενής:
·
Αν φοβάται μήπως μολυνθεί ή βρωμίσει, μπορεί να
πλένει συνεχώς τα χέρια του, να
απολυμαίνει επιφάνειες κι αντικείμενα.
·
Αν ανησυχεί μήπως άφησε ανοιχτές συσκευές ή
ξεκλείδωτα, προσπαθεί να σιγουρευτεί ελέγχοντας επανειλημμένα τα μάτια της
κουζίνας, τα φώτα, τον θερμοσίφωνα, την πόρτα και τα παράθυρα.
·
Αν φοβάται μήπως χάσει τον έλεγχο του εαυτού του
και άθελά του κάνει κακό στο παιδί του, μπορεί να αποφεύγει να το αγκαλιάζει,
να κρύβει και να μην χρησιμοποιεί μαχαίρια κι άλλα αιχμηρά αντικείμενα.
·
Άλλες φορές για να κατευνάσει την αμφιβολία του,
ζητά από τους οικείους του να τον διαβεβαιώσουν πως δεν πρόκειται να συμβεί
αυτό που φοβάται (π.χ. είσαι καθαρή, τα έχεις κλείσει όλα), ή νοερά
επαναλαμβάνει μια προσευχή, μια φράση (π.χ. «όλα θα πάνε καλά») για να διώξει
την αμφιβολία.
Ο ασθενής, παρόλο που καταλαβαίνει
ότι αυτά που σκέφτεται και κάνει είναι σαφώς υπερβολικά, χωρίς νόημα ή ακόμη
και «τρελλά», δεν μπορεί να απαλλαγεί. Ξοδεύει πολλές ώρες την ημέρα στις
ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς, υποφέρει από άγχος, με αποτέλεσμα να
επηρεάζονται πολύ σοβαρά διάφορες πλευρές της ζωής του (οικογένεια, εργασία,
κοινωνική ζωή). Συχνά, εμπλέκει τους οικείους στις τελετουργίες του, χάνει την
δουλειά του, απομονώνεται κι όχι σπάνια καθίσταται σχεδόν ανήμπορος για
ο,τιδήποτε.
Όλες οι παραπάνω συμπεριφορές που
εκτελεί ο ασθενής, μόνο πρόσκαιρα τον ηρεμούν και τον καθησυχάζουν.
Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, αυξάνουν την ένταση των αμφιβολιών, του
προξενούν μεγαλύτερο άγχος και τον κάνουν να τελετουργεί περισσότερο: όσο
τελετουργεί και αποφεύγει, τόσο αμφιβάλει και αγχώνεται.
Η Θεραπεία Συμπεριφοράς
(ΘΣ) έχει αποδειχτεί και προτείνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό
Υγείας, ως η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Η συνδρομή φαρμακευτικής αγωγής (SSRI’s), εφαρμόζεται όταν αυτό απαιτείται
(π.χ όταν ο ασθενής με ΙΨΔ παρουσιάζει λόγω των ψυχαναγκασμών, σοβαρής μορφής
κατάθλιψη). Η Θεραπεία Συμπεριφοράς εκτός από αποτελεσματική, είναι σύντομη και
διατηρεί τα ωφέλη της σε βάθος χρόνου. Βοηθάει τον πάσχοντα α) να
κατανοήσει πώς η ΙΨΔ διατηρείται και β) να μάθει πώς να αντιμετωπίζει
αποτελεσματικά το άγχος και τις αμφιβολίες του, χωρίς να προβαίνει σε
τελετουργίες. Με άλλα λόγια, ο ασθενής
μαθαίνει να ελέγχει αυτός τον φόβο του κι όχι ο φόβος να τον καθοδηγεί, γίνεται
ο ίδιος, ο θεραπευτής του εαυτού του.
